Przejmujące, wspaniałe, jak zawsze u Doctorowa – tak do przeczytania Umysłu Andrew zachęca Hanna Krall. Pisarka i Mariusz Szczygieł, na jednym ze spotkań, wymieniali Edgara Laurence’a Doctorowa pośród najchętniej przez nich czytanych autorów. To moje pierwsze z nim spotkanie. Zaczęłam nietypowo, od ostatniej jego powieści.

Tytułowy Andrew jest kognitywistą. Mogę ci opowiedzieć o moim przyjacielu Andrew, który jest kognitywistą*. To pierwsze zdanie powieści. Powoduje ono, że czytelnik zaczyna być czujny. Zastanawia się, w jakiej grze przyjdzie mu wziąć udział, jak zostanie zmanipulowany. Jeśli bohater zajmuje się badaniami nad ludzkim mózgiem, z pewnością w jakiś sposób będzie też modelować odbiorcę powieści. Przede wszystkim zaprasza do wędrówki po własnym umyśle, przeżyciach, zagmatwanym życiu. Wydaje się, że Andrew jest typowym, amerykańskim obywatelem. Pracuje na uczelni, opowiada o zawiłościach ludzkiego mózgu. Rozstaje się z żoną po śmierci ich dziecka. Wkrótce zakochuje się w swojej studentce. Ich szczęście nie trwa długo, ponieważ po urodzeniu córki, Briony ginie w tragicznych okolicznościach. Bohatera powieści poznajemy w sytuacji, kiedy oddaje swoje dziecko byłej żonie i kiedy z przeżytą traumą stara się uporać podczas sesji terapeutycznych.

W tej krótkiej powieści nic nie jest oczywiste. Na opisanych powyżej wydarzeniach można byłoby ją skończyć. Ale E. L. Doctrow brnie dalej, głębiej każe wnikać w umysł Andrew, ukazuje go jeszcze w innych przestrzeniach i okolicznościach. Właściwie do samego końca książki nie wiadomo, co jest prawdzie, a co jest tylko wymysłem. Pisarzowi udało się w biografię postaci wcisnąć również wydarzenia związane ze zburzeniem nowojorskich wież 11 września oraz ze współpracą Andrew z prezydentem, charakteryzowanym jako nieudacznik, którym manipulują jego doradcy. W końcu sam Andrew nazywa się Bożym Głupcem, którego życie pozbawione jest sensu. Zastanawia się, czy nie jest pierwszym komputerem obdarzonym świadomością. Jego wątpliwości nie zostają jednak wyjaśnione. Niezależnie od tego, kim lub czym jest, prawdą jego istnienia staje się miłość do Briony i córki. To jego jedyne odkupienie.

Andrew nie jest odmieńcem. Jest typowym bohaterem, który żyje w XXI wieku. Jego niepowodzenia są spowodowane wydarzeniami, które są dziś na porządku dziennym. Wojny, polityka kiepskich przywódców, ataki terrorystyczne i próby zastąpienia człowieka sztuczną inteligencją. Trudno jest żyć w takich czasach. Jeszcze trudniej dziś o poszukiwanie sensu istnienia.

Edgar Laurence Doctorow, Umysł Andrew, Świat Książki, Warszawa 2016. Tytuł oryginalny: Andrew’s Brain. Tłumaczenie: Sławomir Studniarz. ISBN: 978-83-8031-082-7. 176 stron.

* E. L. Doctorow, Umysł Andrew, Świat Książki, Warszawa 2016, s. 5.