„Znikasz”, powieść Christiana Jungersena, nazywana jest neurokryminałem, powieścią psychologiczną, romantyczno-kryminalną z mózgiem w tle. Takich określeń można byłoby wskazywać jeszcze wiele. Wszystkie pokazują, że jest to opowieść, która znajduje się na granicy gatunków. Sama historia bohaterów wydaje się dość prosta. Jednak rozważania na temat funkcjonowania mózgu, zawarte tu wątpliwości dotyczące wolnej woli i ludzkiej osobowości, czynią tę książkę intrygującą i przede wszystkim ważną.

Christian Jungersen jest duńskim pisarzem, który nad “Znikasz” pracował pięć lat. Specjaliści tacy jak Jacek Santorski czy Jerzy Vetulani, którzy wypowiadali się na jej temat, widzą ogrom pracy włożony w powstanie tekstu. Autor posiada wiedzę na temat najnowszych osiągnięć wielu dziedzin naukowych, które zajmują się badaniem ludzkiego mózgu. Można wspomnieć tutaj choćby o Patricii Churchland, twórczyni neurofilozofii, o której też zostało wspomniane w „Znikasz”. Wszystko to sprawia, że książka intryguje i motywuje do jej czytania z podwójną siłą. Odbiorca chce bowiem dowiedzieć się, jak potoczą się losy bohaterów. Do tego, poznając tajemnice funkcjonowania ludzkiego mózgu, wraz z główną postacią i jednocześnie narratorką opowieści stara się odpowiedzieć na wiele fundamentalnych pytań dotyczących człowieka i jego miejsca w świecie.

W powieści poznajmy historie rodziny Hallinganów i związanych z nimi osób. Narratorką jest Mia Hallingan. U jej męża wykryto guza mózgu w części okołooczodołowej, co sprawiło, że znacznie zmieniła się jego osobowość. Uszkodzenia tej części mózgu prowadzą między innymi do braku empatii, wszelkiego rodzaju zahamowań czy utraty umiejętności odróżniania wyborów dobrych i złych. Mia i jej nastoletni syn zostali więc postawieni nie tylko przed problemem choroby, która spowodowała, że ich mąż i ojciec, Frederik, stał się obcym im człowiekiem. Wkrótce okazało się, że on, dyrektor prestiżowej szkoły, osoba o nieskazitelnej reputacji, zdefraudował kilkanaście milionów koron, doprowadzając do bankructwa placówki, wielu jej pracowników i do licznych zwolnień.

Frederik prawdopodobnie nigdy nie dopuściłby się przestępstwa, gdyby nie guz mózgu. To Hallinganowie będą się starali udowodnić w sądzie. Trzeba byłoby się zatem zastanowić nad tym, w jakim stopniu człowiek jest w stanie odpowiadać za swoje zachowania. Skoro to nie my, tylko nasz mózg, spełniane przez niego funkcje, odpowiadają za podejmowane decyzje, to czy w ogóle można mówić o istnieniu wolnej woli, duszy, sumienia? Może też inne z przestępstw popełnianych przez ludzi, nie powinny być karane, bo to nie oni, a ich mózgi decydują o ich postępowaniu? W przyszłości być może wiedza naukowa na temat mózgu osiągnie tak wysoki poziom, że będziemy wiedzieć o nim wszystko i możliwe stanie się takie jego modyfikowanie, byśmy mogli uporać się z wszelkimi negatywnymi cechami, żyć zawsze szczęśliwie i poprawnie. Warto więc może już dzisiaj zastanowić się nad oceną ludzkich zachowań.

Nie są to jedyne problemy poruszane w powieści. „Znikasz” jest też wzruszającą opowieścią o odpowiedzialności, miłości i wierności, o ludzkich potrzebach, zarówno psychicznych, jak i fizycznych oraz ich znaczeniu w życiu, kiedy partner choruje i tych potrzeb nie może już spełnić. Wiele jest tu też na temat sytuacji rodziców i dorastających dzieci. Jestem przekonana, że po przeczytaniu tej książki, odbiorca inaczej patrzeć będzie zwłaszcza na relacje międzyludzkie.

Christian Jungersen przyznał, że pracował nad powieścią tak długo, ponieważ chciał, żeby była dobra i istotna. „Znikasz” intryguje losami bohaterów i fascynuje odkrywanymi w trakcie czytania tajemnicami ludzkiego mózgu. To, co wydaje się słuszne i właściwe na początku, budzi wiele wątpliwości po zakończeniu książki. Pisarz doskonale wie, co zrobić, żeby jego powieść nie dawała o sobie zapomnieć na długo po jej przeczytaniu. Dla wielu stanie się ona niewątpliwe motywacją do dyskusji na temat ludzkich działań i wyborów, będzie wzruszać i szokować, bo przecież to, co spotkało bohaterów opowieści, może stać się doświadczeniem każdego z nas.

Christian Jungersen, Znikasz, Znak literanova, Kraków 2015. Tytuł oryginalny: You Disappear. Tłumaczenie: Mateusz Borowski. ISBN: 978-83-240-2723-1. 464 stron.

Przeczytaj ciekawy tekst: Prof. Jerzy Vetulani o książce Christiana Jungersena „Znikasz”