Piętno ocalałych

Nie wiem, czy można precyzyjnie opisać słowami to, co działo się na Wołyniu od lutego 1943 roku. Ukraińscy nacjonaliści, wielokrotnie przy wsparciu miejscowej ludności, w okrutny sposób mordowali polskie rodziny. Następnie ograbiali je ze wszystkiego, co posiadały lub po prostu – zajmowali ich gospodarstwa. Wiem, że to może zabrzmieć strasznie, ale dziękuję Bogu za to, że moi rodzice i brat zostali zastrzeleni. To była przynajmniej szybka śmierć* – wspomina jedna z bohaterek książki Anny Herbich. Wielu z zabitych wówczas Polaków nie miało tyle szczęścia. Umierali w straszliwych męczarniach, a ich oprawcami często byli ich ukraińscy sąsiedzi, których dobrze znali.

Ocalałe

Anna Herbich w Dziewczynach z Wołynia zebrała świadectwa dziewięciu ocalałych. Janina, Teodora, Alfreda, Janina, Józefa, Helena, Rozalia, Zofia, Helena były świadkami mordowania ich najbliższych. W jakiś cudowny sposób udawało im się przeżyć, choć los niejednokrotnie i później nie był dla nich łaskawy. Uratowane przez obcych ludzi lub dalekich krewnych, wywożone na roboty do Niemiec lub zaciągnięte do niewolniczej pracy przez ukraińskich gospodarzy, pozbawione były jakiegokolwiek wsparcia. Z traumą musiały radzić sobie same, będąc jeszcze dziećmi, które nie umiały zrozumieć tego, z czym się zetknęły. Przetrwały. Dzieci i wnuki to moje zwycięstwo nad banderowcami. Nie udało wam się. Ponieśliście klęskę. My żyjemy** – mówi Zofia, jedna z bohaterek Dziewczyn z Wołynia.

Nienawiść niszczy to, co najpiękniejsze

Wszystkie z bohaterek książki Anny Herbich wspominają, że dla nich najtrudniejsze do zrozumienia było to, że to ich sąsiedzi, ludzie z którymi wcześniej żyli w zgodzie, stawali się ich oprawcami, zabijali w okrutny sposób ich najbliższych. Bo przecież opowiadają o sielskim życiu w niemal arkadyjskiej krainie wołyńskiej. O przyjaźni z Ukraińcami, o ich wspólnych zabawach i spotkaniach. W Dziewczynach z Wołynia można przeczytać więc także o szczęśliwym dzieciństwie w malowniczych wioskach. O pięknie, które z dnia na dzień zostało zniszczone i już nigdy nie będzie można do niego wrócić. Ale nie wolno o nim zapomnieć. To piękno, jego wspomnienie, właśnie w świadectwach ocalałych, chroni je przed zapomnieniem.

Opowieści Dziewczyn z Wołynia głęboko wzruszają. Szczególnie poruszające i trudne są obrazy torturowania matek oraz ojców na oczach dzieci. Ale świadectwa bohaterek książki Anny Herbich pokazują przede wszystkim, jak silny jest człowiek. I choć udaje mu się przetrwać, mimo bardzo trudnych warunków, nigdy nie jest w stanie uporać się z piętnem ocalałego. Bo o pewnych doświadczeniach po prostu nie można zapomnieć.

* A. Herbich, Dziewczyny z Wołynia. Prawdziwe historie, Znak Horyzont, Kraków 2018, s.13.

** A. Herbich, Dziewczyny z Wołynia…, jw., s. 240.