Mevlut ponad czterdzieści lat sprzedaje buzę* w Stambule. Codziennie przemierza ulice miasta, bo tylko to pozwala mu zachować jasność umysłu i go odpręża. Jest idealistą, który wierzy, że tylko dobro i uczciwość ocalają, że tylko one zapewnią mu pomyślność i dostatek. Niemal przez całe swoje życie musi zmagać się z biedą, a największe szczęście osiąga dzięki przypadkowi. Bohater powieści Orhana Pamuka, Dziwna myśl w mej głowie, powoli prowadzi czytelnika przez codzienność mieszkańca wciąż zmieniającego się miasta. Stambuł przeobraża się, jest przygnębiający i piękny, a jego największa wartość kryje się w historii Mevluta.

Wielbiciele prozy Orhana Pamuka, laureata Nagrody Nobla z roku 2006, aż pięć lat musieli czekać na kolejną powieść tego pisarza. To oczekiwanie zostało wynagrodzone książką, która długo prowadzi czytelnika przez codzienność mieszkańców Stambułu. Życie to toczy się niespiesznie, jak cała opowieść. Nie ma tutaj nagłych zwrotów akcji i zaskoczeń. Każde, nawet najdramatyczniejsze wydarzenie, zdaje się być naturalnym elementem egzystencji bohaterów. Wielu z nich, jak Mevlut, przybyło tutaj ze wsi za chlebem. Wielu jednak wciąż musi zmagać się z biedą, jako konsekwencją przewrotów politycznych. Wielka historia stanowi więc tło dla codziennej egzystencji stambułczyków.

Dziwna myśl w mej głowie jest wielogłosową opowieścią o Mevlucie, który przybywa do Stambułu wraz z ojcem i choć miał tutaj zdobyć bogactwo, ciągle jest biedny. Wiedzie skromne życie i żeni się z Rayihą przez pomyłkę. Porywa nie tę kobietę, w której się zakochał, ale to z nią jest naprawdę szczęśliwy. Mimo wielu niepowodzeń, wciąż sprzedaje buzę. Martwi się, kiedy nowoczesność pozbawia go szacunku, jakim niegdyś sprzedawców tego tradycyjnego napoju darzyli mieszkańcy miasta. Ale ostatecznie on wygrywa, on przekonuje się, że są w Stambule ludzie szanujący dawne tradycje i wartości oraz są miejsca, które będą mu zawsze przypominać, że jego życie ma sens. Orhan Pamuk tworzy więc piękną opowieść o związku człowieka z miastem, z którym łączą go wspomnienia, czasem dramatyczne wydarzenia, ale też chwile spełnienia i szczęścia.

Bohaterami są ludzie, zwłaszcza Mevlut i jego najbliżsi. Ale ważnym bohaterem jest też miasto, wciąż zmieniający się Stambuł. Tytuł powieści zostaje wyjaśniony już na jej początku. Pojawia się tu fragment z Preludium Wiliama Wordswortha: I, nade wszystko, dziwna myśl w mej głowie/Że nie w swym czasie,/Nie w swym miejscu jestem. Mevlut wielokrotnie ma wątpliwości, czy znajduje się we właściwym miejscu. Często czuje się wyobcowany. W chwilach zwątpienia twierdzi, że cokolwiek robi, jest z tym zupełnie sam, a życie zdaje mu się niejednokrotnie tym, co przytrafia się komuś innemu. Ten idealista, któremu niekiedy ma się ochotę powiedzieć, by porzucił swoje wartości, by był czasem nieuczciwy jak inni, bo to przecież może poprawić byt jego rodziny, wciąż jest taki sam. Wierzy, że w końcu i tak będzie, jak chce Bóg. Mevlut zrozumie, jak silnie związany jest z tym zmieniającym się miastem, kryjącym gdzieś w swoich zakamarkach wartości i postawy, o które warto walczyć. To właśnie wtedy poczuje się spełniony.

Dziwna myśl w mej głowie jest powieścią, z którą zostaje się przez kilka dni, chłonąc zapachy miasta, jego odgłosy, proste życie ludzi, ich codzienne troski i radości. Przez niemal siedemset stron czytelnik obserwuje, jak na przestrzeni kilkudziesięciu lat zmienił się Stambuł i jak wraz z nim zmieniali się ludzie. Orhan Pamuk złożył hołd uczciwości i dobru, które w dzisiejszych czasach są zapominane. Być może dlatego, że bardzo trudno jest być dobrym człowiekiem. Jeśli jednak tęsknisz za zapomnianymi wartościami, jeśli lubisz monumentalne opowieści o codzienności prostych ludzi mocno związanych z tradycją, historią i zmagających się z nowoczesnością, koniecznie przeczytaj tę powieść.

Orhan Pamuk, Dziwna myśl w mej głowie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015. Przekład: Piotr Kawulok. Oryginalny tytuł: Kafamda Bir Tuhaflık. ISBN: 978-83-08-06041-4. 690 stron.

* buza – tradycyjny, azjatycki napój przyrządzany ze sfermentowanego prosa, o gęstej konsystencji, przyjemnym zapachu, ciemnożółtej barwie i niskiej zawartości alkoholu. O. Pamuk, Dziwna myśl w mej głowie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015, s. 27.